Dünyada ve Türkiye’de Norm Kadro Çalışmaları: Tarihçesi ve Uygulamaları

Norm kadro kavramı, yönetsel yapılanmalarda istihdamın verimli düzenlenmesi amacıyla oldukça eskiye dayanan bir uygulamadır. Bu kavram, temellerini asırlık sistemler ve kadro düzenlemeleri üzerinde geliştirmiştir. Tarihte ilk kez Karahanlılar döneminde Kutadgu Bilig gibi eserlerde adaletli bir yönetim anlayışıyla kadroların belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu dönemde görevlerin sorumlulukları ile hangi pozisyonlarda hangi niteliklerin aranacağı gibi detaylar belirlenmiştir. Anadolu’da ise Büyük Selçuklu İmparatorluğu ve ardından Osmanlı İmparatorluğu döneminde normatif kadro düzenlemeleri, yönetimin temel ilkelerinden biri haline gelmiştir. Osmanlılar döneminde Fatih Sultan Mehmet'in çıkardığı "İkinci Kanunname" norm kadronun uygulamalarına dair önemli bir örnektir. Avrupa’da ise bu kavram, Osmanlılardan öğrenilerek, önce İngiltere ve Fransa’da benimsenmiş, ardından ABD'ye kadar yayılmıştır. 

Amerika Birleşik Devletleri’nde, norm kadro uygulamaları ve kadro sınıflandırması (Position Classification) sistemi, işgücünün verimli yönetilmesi amacıyla özellikle 19. yüzyılın sonlarına doğru büyük bir yaygınlık kazanmıştır. Bu uygulamalarda kadrolar bağımsız birimler olarak değerlendirilmekte ve sorumluluk düzeyleri açısından sınıflandırılarak belirli kriterlere göre gruplandırılmaktadır. Bu yöntem, çalışanların görev ve sorumluluklarının yanı sıra ücretlendirme gibi konularda da standartlaşmayı sağlamaktadır. Özellikle Frederick Winslow Taylor, işgücü verimliliğini arttırmak adına geliştirdiği bilimsel yönetim anlayışıyla, norm kadro çalışmalarının Amerika’da yaygınlaşmasını sağlamıştır. 

İngiltere, Fransa ve Almanya gibi ülkelerde ise personel sınıflandırması (rank) sistemi hâkimdir. Bu sistemde, çalışanların görev yerlerinden bağımsız olarak unvanları sabit kalmakta, çalışanlar belirli hizmet gruplarına göre sınıflandırılmaktadır. Kadro düzenlemelerinde ücret, pozisyonun niteliklerinden bağımsız olarak belirli standartlarda sabitlenmiştir. Bu uygulamalar, günümüzde pek çok ülkede işgücü yönetiminde verimliliği artırmak için çeşitli sektörlerde devam etmektedir. 

Türkiye’de ise norm kadro çalışmaları, farklı sektörlerde yürütülmekte olup, özellikle sağlık ve eğitim alanlarında önemli adımlar atılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki sınırlı sağlık personeli varlığı, Refik Saydam döneminde yapılan iyileştirmelerle artış göstermiştir. 1960'lı yıllarda Carl E. Taylor, Rahmi Dirican ve Kurt W. Deuschle tarafından gerçekleştirilen araştırmalar, Türkiye’de sağlık insan gücü planlamasının bilimsel temellere dayanarak geliştirilmesine katkı sağlamıştır. Sağlık Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu ve Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) gibi kurumlar, sağlık insan gücü planlamasında politika belirleyici ve yürütücü konumundadır. 

Hastanelerde kullanılan kadrolama yönetmelikleri, hastane büyüklüğüne göre yatak kapasitesine dayalı olarak norm kadro belirlemektedir. Ancak, bu sistemde sağlık personeli ihtiyacı hasta talebine göre esneklik gösteremediği için ihtiyaçların tam anlamıyla karşılanmasını güçleştirmektedir. 

Yaşar, G. (2010). Performans Arttırmada Norm Kadro Çalışmaları: Ameliyathane Uygulaması (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.